Door Gie van den Berghe
Het is u vast ook al opgevallen: de ‘klassieke’ gevestigde media, kranten en tijdschriften, televisie en radio, zetten zo goed als nooit een (deels) fout bericht recht. Veel media achten zich kennelijk onfeilbaarder dan de paus (een dogma uit 1870).
Nu heeft het merendeel der mensen behoorlijk wat moeite om een fout(je) toe te geven. Is er een directe benadeelde persoon dan zegt men doorgaans ‘sorry’, daarbij vergetend dat om verontschuldiging wordt gevraagd, dat je ze niet kunt dicteren. Zijn er geen direct betrokkenen dan verzinnen velen allerhande zelfrechtvaardigingen. Dat is jammer, want ook al kan de fout soms niet hersteld worden, er valt wel uit te leren.
Journalisten zijn ook maar mensen, ook zij willen geen gezichtsverlies lijden. Maar hier geldt dat hoe groter het bereik, de status en invloed van de persoon die een fout maakt, hoe groter diens verantwoordelijkheid om ze te verbeteren. In werkelijkheid gebeurt veelal het omgekeerde: hoe hoger iemands status, bereik en invloed, hoe minder kans dat een fout wordt toegegeven. Denk bijvoorbeeld aan politici, professoren en andere gezaghebbende personen. Hopelijk denken de meesten niet dat ze onfeilbaar zijn, maar wenden ze onfeilbaarheid voor omdat ze vrezen dat het toegeven van een fout hun geloofwaardigheid zal aantasten. Dat valt te betreuren want op die manier bestendigen ze niet zelden misvattingen en vooroordelen.
Een recent voorbeeld. Op 9 november stuurde VRT NWS enkele foto’s rond van vernielingen van joods bezit tijdens de door nazi’s georganiseerde Reichskristallnacht (9-10 november 1938). De ‘nooit eerder geziene’ beelden waren recent verworven door Yad Vashem, het Israëlisch herdenkings- en herinneringsoord voor de Sjoa (Shoah).
In het commentaar bij de foto’s meldde VRT NWS dat ‘Tienduizenden Joden toen al naar concentratiekampen werden gestuurd’ en dat ‘De Kristallnacht wordt beschouwd als het echte begin van de Holocaust…’ Dit is manifest onjuist.
Onder artikels op VRT NWS staat ‘Fout opgemerkt?’. Verdienstelijk, maar in mijn ervaring worden opmerkingen niet bepaald in dank afgenomen. Maar goed, ik reageerde toch nog eens, duidelijk makend dat ik gespecialiseerd ben in de geschiedenis van de nazikampen. Hieronder mijn reactie, die ik voor dit stukje verder aangevuld heb.
De Reichskristallnacht kwam er nadat de beschaafde wereld in juni 1938 op de conferentie van Evian had besloten géén asiel te verlenen aan nog meer joden uit Duitsland en Oostenrijk.
De anti-joodse gewelddaden in Duitsland begonnen op 7 november 1938, de dag dat Herschel Grynszpan in Parijs de derde secretaris van de Duitse ambassade Ernst vom Rath neerschoot. De in Duitsland geboren dader, een jood van Poolse herkomst, wou eigenlijk de Duitse ambassadeur doodschieten als ‘vergelding’ voor het feit dat nazi-Duitsland duizenden joden van Poolse afkomst uitzette richting Polen. Maar ook Polen wilde ze niet. Vijf- tot tienduizend joden zaten tot augustus 1939 in erbarmelijke omstandigheden in een niemandsland tussen beide landen (in september begon de Tweede Wereldoorlog). Onder deze joden zaten ook familieleden van de jonge Grynszpan. De nazi’s grepen het overlijden van Vom Rath op 9 november aan voor de novemberpogrom.
Deze Reichskristallnacht was geenszins het begin van de jodenuitroeiing. De twintig tot dertigduizend joden die toen in de concentratiekampen werden opgesloten, kwamen zo goed als allen binnen het jaar vrij en sommigen konden alsnog emigreren (joden die een toevluchtsoord vonden en bezittingen achterlieten konden tot oktober 1941 het Derde Rijk ontvluchten). Eind 1938 wilden de nazi’s de joden niet uitroeien, ze wilden ze kwijt. De Endlösung (Shoah, jodenmoord) begon midden 1941 met de inval in de Sovjet-Unie, meer dan acht jaar na het aan de macht komen van de nazi’s.
Met de Reichskristallnacht kwamen joden voor het eerst in hun kwaliteit van jood in concentratiekampen. Die waren vanaf het aan de macht komen van de nazi’s (maart 1933) overbevolkt door politieke tegenstanders van het nationaalsocialisme, communisten, sociaaldemocraten. De tijdelijke opsluiting van vele duizenden joden na Kristallnacht was een laatste drukkingsmiddel om het buitenland te dwingen joden op te nemen.
Tot daar de opmerking die ik aan VRT NWS stuurde, een opmerking die ik met nog meer informatie heb aangevuld. Twee dagen later bleek het ongewijzigd VRT-bericht het meest gelezen op die website.
Tot vandaag (14 november) heb ik nog geen enkele reactie gekregen van de VRT. Ook vandaag corrigeerde Yad Vashem haar eerder bericht over de nooit eerder geziene foto’s van de Kristalnacht. De foto’s, schrijven ze, waren al eerder gepubliceerd in een boek en een documentaire https://www.timesofisrael.com/yad-vashem-revises-claim-says-released-kristallnacht-photos-already-seen/
Benieuwd of de VRT nu iets rechtzetten zal.
Volledigheidshalve vermeld ik nog dat dit slechts één voorbeeld is. Een tiental dagen geleden stuurde ik een opiniestuk naar De Morgen waarin ik enkele onjuistheden in een artikel over een foto van de ‘enige zwarte in Dachau’ (eigenlijk een halfbloed) probeerde recht te zetten. Ook hierop kwam geen minste reactie. Besef ook dat kranten dagelijks vele tientallen opiniestukken toegestuurd krijgen en dat zij daaruit kiezen wat in hun kraam past.
Salon van Sisyphus 
Oprecht bedankt voor je rechtzetting. Ik blijf ook stevig op mijn honger zitten na de verschillende artikels over “de enige zwarte in Dachau”. Graag je opiniestuk a.u.b. Als oud-journalist blijf ik ook een zoeker, zelfs twijfelaar. Want onder de twijfel ligt vaak ook het grote begrijpen. Ik denk hierbij vaak aan Einstein: “We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them”. Met dankbare groet, Erik Struys
“Alles begint bij luisteren” 😉 René
Aanvullende opmerking van Gie van den Berghe:
Een reactie op de boekbespreking van ‘Waar is Johny? De zoektocht naar de Congolese Belg in Dachau’, boek van Wannes Peremans.
De foto boven dit artikel en op het omslag van het boek, deed me vermoeden dat de zwarte man erop mogelijk geen gevangene was. De man draagt geen stereotiepe gevangenis- en concentratiekampplunje. Dat kan natuurlijk ook betekenen dat de foto een tijdje na de bevrijding werd gemaakt en de man ondertussen meer geschikte kledij had bemachtigd.
Jean Voste heet hij op de in Dachau opgemaakte registratiefiche, gearresteerd in Mechelen op 13.5.42 en in Dachau geïnterneerd op 25.7.44 (https://collections.arolsen-archives.org/en/search/person/10354742?s=jean%20vost%C3%A9%20dachau&t=2105892&p=0)
Peremans noemt Johny Vosté (de ‘Congolese Belg’) een verzetsheld en voegt eraan toe dat op ‘het kerkhof van Mechelen een volledig ereperk is voor oud-strijders en slachtoffers van bombardementen, maar niet voor politieke gevangenen’ en noemt dit ‘exemplarisch voor veel vergeten helden van het verzet’. Vergeten lijkt wel dat in de eerste naoorlogse decennia veel meer aandacht ging naar politieke gevangenen (zelfs tot in de 2de helft van de jaren 1980), ja zelfs uitsluitend, dan naar de uit de Dossinkazerne in Mechelen weggevoerde joden, Roma en Sinti.
De reden waarom er op het kerkhof in Mechelen (mogelijk) geen aandacht wordt besteed aan politieke gevangenen, moet onderzocht worden. Op de Van Benedenlaan in Mechelen werd in 1970 een monument voor de politieke gevangenen opgericht en dat werd in 2021 hersteld/gerenoveerd. De politieke gevangenen afkomstig uit Mechelen werden overigens, zoals andere ‘politieken’, zeker die uit de regio, jaarlijks plechtig herdacht in het Fort van Breendonk. Te betwijfelen valt of er dan speciaal aandacht werd besteed aan individuele politieke gevangenen, vermoedelijk al helemaal niet aan de zeker in die tijd nog gedenigreerde mensen met een zwarte huidskleur. Hopelijk wordt veel verduidelijkt in het boek van Wannes Peremans.
Het Washington Holocaust Memorial and Museum is een in tal van opzichten voorbeeldige instelling. Bij de foto die op het boek van Peremans staat vind je klaar en duidelijk terug dat de zwarte man op de foto ‘verondersteld wordt’ Jean Voste (zonder accent) te zijn (presumably). Bij het USHMM (ushmm.org) volstaat het om met argumenten en indien mogelijk documenten te signaleren dat iets (mogelijk) fout is, en het wordt zo snel mogelijk rechtgezet. Dat is kennelijk nog altijd niet gebeurd. Er staat overigens ook verkeerdelijk bij dat ‘twee overlevenden voedsel bereiden’, terwijl ze eigenlijk aan het eten zijn (brood in de hand van de zwarte man, lepel in de metalen schotel tussen beide).