VECHT NIET VOOR HET VADERLAND !

Tomas Ronse: Forgotten Soldier

Door Tom Ronse

Iedereen haat oorlog. Vooral de mensen die andere mensen naar het slagveld sturen om te sterven. Ze beweren dat ze het verafschuwen, maar helaas, ze worden ertoe gedwongen door de andere kant. De andere kant, die onze traditionele jachtgebieden binnendringt. De andere kant, die een soevereine natie binnenvalt. We hebben geen keus. We moeten onszelf verdedigen… Van welke “we” maak jij deel uit? Onophoudelijke propaganda aan beide kanten duwt iedereen om een kant te kiezen, om een actieve deelnemer of cheerleader in de oorlog te worden. Want de andere kant is echt verschrikkelijk. En dat is altijd waar.

Het Russisch leger wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden. En vreemd woord is dat, oorlogsmisdaad. Een pleonasme eigenlijk. Want oorlog is per definitie misdaad, de grootste van alle misdaden. Wat ook het doel is, het middel is altijd massaal doden en vernietigen. Er is geen oorlog waarin geen afschuwelijke slachtpartijen voorkwamen. Het woord suggereert dat er twee manieren van oorlog voeren zijn: een beschaafde en een misdadige. Als er ooit een verschil tussen beiden bestond, dan werd dat uitgewist door de vooruitgang van de militaire technologie. Sinds het begin van de 20ste eeuw is het percentage burgerslachtoffers in oorlogen gestadig gegroeid. In de 19de eeuwse Amerikaanse burgeroorlog waren militairen nog meer dan 90% van het totaal aantal oorlogsdoden. In de eerste wereldoorlog was het aantal burgerslachtoffers 59% van het totaal. In de tweede steeg het tot 63%, in de Vietnam-oorlog tot 67%. In de diverse oorlogen van de jaren 1980 klom het tot 74% en in de 21ste eeuw tot 90%. Het is sinds de tweede wereldoorlog geleden dat er zoveel mensen door oorlog ontheemd werden. Het verschil tussen combatants en non-combatants, tussen militaire en niet-militaire doelwitten, is in de hedendaagse oorlogsvoering grotendeels verdwenen. Hoe groter de vernietigingskracht die aan beide kanten wordt ingezet, hoe groter de “randschade” van de burgerbevolking. Hoe meer de oorlog in Oekrainie escaleert, hoe meer levens van gewone Oekrainiers verwoest worden, hoe meer het land een puinhoop wordt.

Wat al dan niet een oorlogsmisdaad uitmaakt, wordt dan een kwestie van opinie. Zoals “terrorisme”, dat een goedkoop scheldwoord is geworden dat iedereen in elk conflict de tegenstander naar het hoofd slingert. Want “terrorisme” impliceert dat alle middelen goed zijn om het te onderdrukken en is dus het geknipte excuus om zelf terreur te gebruiken. Evenzo rechtvaardigt de beschuldiging van “oorlogsmisdaden” de misdaden van “onze” kant, die door “onze” media nauwelijks of soms helemaal niet worden vermeld. Denk bijvoorbeeld aan Jemen, waar Saudische troepen burgers hebben gebombardeerd en uitgehongerd, veel erger dan het Russische leger tot nu toe in Oekraïne heeft gedaan. De Saoedische luchtmacht zou het nauwelijks een week hebben uitgehouden zonder Britse en Amerikaanse militaire en technische steun en wapenleveranties. Zou dit ook “een oorlog voor de democratie” kunnen zijn ? Deze gruweldaad gaat door, buiten de schijnwerpers van de media. Blijf niet staan kijken, er is niets te zien. Geen oorlogsmisdaden hier.

Tomas Ronse: Feeding the Vultures

Moderne oorlog

Het is al vaak geobserveerd dat in oorlogstijd de grens tussen propaganda en berichtgeving moeilijk waarneembaar wordt. Als het Russische leger een (mislukte) raketaanval uitvoert op de televisietoren in Kiev dan noemen de westerse media dat een oorlogsmisdaad. Maar toen de Nato in 1999 (met sukses) de radio- en tv-toren van Belgrado bombardeerde, was dat “een legitiem militair doelwit”.

Dat de “speciale militaire operaties” van het Russische leger misdadig zijn heeft het overvloedig bewezen in Grozny en Aleppo, om maar de meest extreme recente voorbeelden te noemen. In Oekrainie is het nog niet zo ver gegaan, wellicht omdat het voorwendsel van de invasie is dat de Oekrainiers een broedervolk zijn dat bevrijd moet worden. Maar om zijn militaire doeleinden te bereiken moet Rusland de oorlog opvoeren en dat “broedervolk” overrompelen met zijn superieure vernietigingskracht. De logika van de oorlog drijft het Russische invasie naar een escalatie van vernietiging.

Laat ons niet doen alsof dat een Russisch fenomeen is. Tijdens de golfoorlogen bombardeerden de Amerikanen schuilkelders in Bagdad met honderden doden als gevolg. Nog veel meer stierven toen vluchtende soldaten vanuit de lucht werden afgeslacht op de “highway of death”in 1991. In de oorlogen die het westen in Irak en Afghanistan voerde, kwamen meer dan 380.000 burgers om. De talloze aanvallen met drones die het Amerikaanse leger sindsdien heeft uitgevoerd getuigen al evenmin van respect voor het verschil tussen combatants en non-combatants. Om nog te zwijgen over wat Washingtons trouwste vazal Israel in Gaza heeft gedaan. Ze zijn er allemaal toe in staat. Dit is de moderne oorlogsvoering.

Oorlog is het ideale kader om de greep van de staat over de burgers te verstrakken. Dat is nu overduidelijk in Rusland, waar je 15 jaar gevangenis riskeert als je de oorlog een oorlog noemt, waar protest tegen de oorlog brutaal wordt onderdrukt, waar alle media die geen spreekbuis zijn van het Kremlin het zwijgen worden opgelegd. Het wijst echter op de zwakte van het regime dat het die naakte repressie nodig heeft. In Oekrainie is dat niet het geval, daar zijn geen twijfels. Iedereen staat achter Zelensky. Tenminste voor zover we mogen weten. Ik heb in elk geval in de vele interviews met Oekrainiers op westerse media nog niemand twijfels horen uiten, hoewel ik uit eigen bron weet dat die wel degelijk bestaan. Maar volgens de media is iedereen daar bereid om te sterven voor de natie. Toch vond Zelensky het nodig om een verbod uit te vaardigen voor alle mannen van 18 tot 60 jaar om het land te verlaten. Iedereen moet beschikbaar blijven als kanonnenvlees voor het vaderland.  Hij vond het ook nodig om oppositiepartijen te verbieden en alle televisienieuwszenders te dwingen zich te verenigen in “één enkel informatieplatform van strategische communicatie”, genaamd “United News”. Allemaal in naam van de verdediging van de vrijheid. Natuurlijk kunnen de media die de Oekraïners oproepen om zoveel mogelijk “Russische kakkerlakken” te doden, hun gif blijven spuwen. Veel westerse media – zelfs kranten als de New York Times – kozen ervoor om de autoritaire maatregelen van Zelensky niet te melden. Het beroemde motto van de Times luidt “all the news that’s fit to print”, en dit soort nieuws past niet in het verhaal dat dit een oorlog voor de democratie is.

Leugenaars

De Russische regering zegt dat de censuur nodig is om de bevolking te beschermen tegen misinformatie. Dat is opnieuw zo’n glibberig woord. Net als “oorlogsmisdaad” en “terrorisme” is het “in the eye of the beholder”. Natuurlijk krioelt het van misinformatie in de sociale en andere media. Maar wie bepaalt wat het is? In Rusland beslist de staat wie mag spreken en wie moet zwijgen. In het westen is die taak grotendeels uitbesteed aan de prive-sector, de bedrijven die de massamedia en de sociale mediaplatformen controleren. Maar ook zij worden aangepord door de overheid. “We zullen de mediamachine van het Kremlin in de EU verbieden. De staatsbedrijven Russia Today en Sputnik en hun dochterondernemingen mogen niet langer hun leugens kunnen verspreiden die de oorlog van Poetin rechtvaardigen. Wij ontwikkelen instrumenten om hun giftige en schadelijke desinformatie in Europa te verbieden”, aldus EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen. En inderdaad, gezagsgetrouwe Russische nieuwskanalen en andere bronnen die de pro-westerse lijn niet volgen zijn niet langer toegankelijk op Facebook en andere grote sociale media. Maar noem het niet censuur, dat is wat de vijand doet.

Russen en westerlingen krijgen elk een heel ander beeld van de oorlog. Ze worden belogen, vooral door wat hun media kiezen om al dan niet te tonen. Zo ziet de Russische kijker keer op keer beelden van Oekrainiers die vertellen dat ze geslagen en bedreigd werden door ultra-nationalisten omdat ze Russisch spraken en de Westerse kijker ziet telkens weer moeders die met tranen in de ogen afscheid nemen van hun man die zegt dat hij voor Oekrainie zijn leven wil geven. Beide soort beelden zijn vermoedelijk echt maar elke kant kiest om te tonen wat bruikbaar is in hun propagandaverhaal.

In het Westen gaat het verhaal over een kranige underdog die zich dapper verweert tegen een gemene bullebak. Natuurlijk juichen we de koene helden toe, natuurlijk helpen we hen, natuurlijk zwaaien we de geelblauwe vlag. Zo simpel is het.

Is het zo simpel ?

Het verhaal van Rusland is niet gesofistikeerd, in de lompe stijl van de vroegere USSR. Oekrainie gaat gebukt onder een corrupt, neo-nazi, genocidaal regime. Wij voeren geen oorlog tegen Oekrainie, wij voorkomen enkel dat dit land, als voorpost van Nato, een bedreiging wordt van ons vaderland. Met dezelfde soort doorzichtige voorwendsels rolden de Russische tanks destijds in Boedapest en Praag.

Zoals in elk propagandaverhaal is er een graantje waarheid. Er is een ultra-nationalistische stroming in Oekrainie. Er zijn fascistische groepen zoals Svoboda en het Azov Bataljon die homo’s, feministen, Roma en Russisch sprekenden aanvallen. Oekrainie is natuurlijk lang niet het enige land waar uiterst rechts de kop opsteekt. Het betekent niet dat het politiek bestel in Oekrainie fascistisch is. Minder dan in Rusland alleszins. En genocidaal? Wat het Russische leger in Syrie en Tsjetsjenië deed was onnoemelijk veel erger.

Wie een hond wil slaan vindt altijd wel een stok. Alle staten liegen als hun legers uitrukken. De VS zowel als Rusland. Denk aan de onbestaande “massale vernietigingswapens” van Saddam Hoessein en diens onbestaande banden met Al Qaeda die de voorwendsels waren voor de Amerikaanse invasie van Irak.  

“Hak maar”

Het ware verhaal heet interimperialisme. Want hoe globaal de wereld ook is geworden, het is een wereld gebaseerd op concurrentie. Commerciele concurrentie die militaire concurrentie wordt, koude en warme oorlog, als de omstandigheden daartoe aanzetten. Omstandigheden zoals machtsverlies en ekonomische krisis. We gaan gebukt onder een systeem dat averrechts staat op de noden van de mensheid.

De koude oorlog eindigde niet. Er was hoogstens een pauze. Het Warschau-pakt verdween maar de Nato niet. Yeltsin stelde voor dat ook Rusland er lid van zou worden maar dan kon natuurlijk niet: de bestaansreden van de Nato was Rusland bedwingen. Een felle discussie ontstond over de vraag of de Nato nog nodig was, nu Rusland ook een kapitalistisch democratisch land was geworden. De vraag werd in de praktijk affirmatief beantwoord. De Nato schoof op tot Ruslands grenzen, eerder aangegane beloften verbrekend, zoals Johan Depoortere in “De oorlog te veel” uitlegt. Oekrainie inpalmen was de jongste faze van dat offensief. Om ekonomische redenen maar vooral om Rusland in te dijken. Oekrainie werd nog geen Nato-lid maar begon wel militair samen te werken met het Westen.

De expansie van de Nato betekende een enorme markt-expansie voor de Amerikaanse (en andere Westerse) wapenindustrie want nieuwe leden zijn verplicht om hun arsenaal conform te maken aan de Nato-normen.  Om aan deze normen te voldoen, zijn de militaire uitgaven van Polen van 2011 tot 2020 met 60% gestegen en die van Hongarije van 2014 tot 2020 met 133%. De kassa rinkelde. Maar de politiek werd ook gedreven door het besef dat Rusland met zijn militaire macht en vooral zijn nucleair arsenaal een potentiele bedreiging bleef voor de pax americana. Het is nog steeds het enige land waartegen de VS geen oorlog kan voeren zonder zelf quasi-totale vernietiging te riskeren. Net als tijdens de koude oorlog. Die dus niet eindigde. De strategie van Washington is dezelfde gebleven: containment. Rusland insnoeren, haar invloedssfeer verkleinen zonder zelf rechtstreeks in conflict met haar te gaan. Tijdens de koude oorlog werd dat conflict uitgevochten met staatsgrepen en nationale bevrijdingsbewegingen. Nu is Oekrainie de willige vrijwillliger om voor het ‘vrije westen’ te sterven, aangevoerd door de ‘sympathieke’ acteur en miljonair Zelensky die zo oorlogszuchtig is dat hij, net als Che Guevara tijdens de Cubaanse raketkrisis, het conflict desnoods tot een wereldoorlog wil doen escaleren. Dat zou het risico zijn als zijn eis voor een ‘no fly zone’ – een luchtoorlog tussen de Nato en Rusland – zou worden ingewilligd. Net als Che zal hij zijn zin niet krijgen. Rechtstreekse confrontatie blijft taboe. Dat is een reden waarom parallellen trekken met pre-nucleaire oorlogen misleidend kan zijn.

De vijand kan niet langer als “kommunistisch gevaar” worden afgeschilderd maar dat maakt Rusland nog geen gewoon kapitalistisch land zoals het onze. De rijken daar zijn geen kapitalisten zoals bij ons maar “oligarchen”. Wat zijn dat, oligarchen? Miljardairs die rijk zijn geworden dank zij corruptie, uitbuiting en speculatie en die hun fortuin graag etaleren in opzichtige luxe-consumptie. Kapitalisten dus. Het adagium “Behind every great fortune there is a great crime” werd niet in Rusland uitgevonden. Maar daar is ‘the great crime’ nog vrij vers.

De nieuwe kapitalistische klasse in Rusland bestaat voor een groot deel uit leden van de oude kapitalistische klasse, mensen die fabrieksdirecteur, partijbonzen en bureaucraten waren in de pseudo-communistische USSR, en die er als bandieten van profiteerden toen de staatsbezittingen werden geprivatiseerd. De bevoorrechte klasse bleef de bevoorrechte klasse, nu als bezitters van privé-kapitaal. Maar ook als managers van de staat. De belangen van de privé-kapitalisten zijn verweven met en onderworpen aan het staatsapparaat dat Poetin voorlopig stevig in handen lijkt te hebben.

De ontmanteling van de oude USSR en de privatisering van de centraal geleide staatskapitalistische economie waren het resultaat van een crisis die in de eerste plaats werd veroorzaakt door de verpletterende kosten van de instandhouding van een imperium en de onwil van de arbeidersklasse om harder te werken voor minder. Maar de wens van de leden van de heersende klasse om niet alleen beheerders van het kapitaal te zijn, maar ook particuliere eigenaars van het kapitaal, met toegang tot de hele wereld van het kapitaal, was ook een belangrijke factor.

Zij plunderden de economie terwijl de gemiddelde levensstandaard als een steen zonk. Het BBP van Rusland bedroeg in 1998 slechts iets meer dan een derde van wat het in het laatste jaar van de USSR was. De industriële productie was met 60% gedaald. Maar vanaf 1999 begonnen de prijzen van Ruslands belangrijkste exportproduct, olie en gas, te stijgen. Dit leidde tot een herstel dat de levensomstandigheden verbeterde. De staat consolideerde, met het veiligheidsapparaat in het centrum van de macht. Met Poetin, een ex-kolonel van de KGB, aan het roer, begon Rusland zich te herpakken. Het leger werd zodanig heropgebouwd dat de wapenindustrie (die werk biedt aan meer dan 2,5 miljoen Russen) kampte met overproductie. Dat leger herstelde op bloedige wijze de “orde” in het binnenland (Tsjetsjenië) in grensstaten (Georgië, Kazachstan) en daarbuiten (Syrië).

Maar in 2015 lag de industriële productie nog steeds onder het niveau van 1990. Alleen de olie- en gassector overtrof de productieniveaus van vóór de privatisering. Maar in dat jaar begon de olieprijs weer te dalen, evenals de Russische economie. Het BBP daalde van 2,29 biljoen dollar in 2013 tot 1,48 biljoen dollar in 2020, minder dan dat van Texas.

De uitdaging voor het Russische kapitaal was dus veelvoudig :
 zijn marktpositie te verdedigen in zijn belangrijkste exportindustrie, olie en gas ;
 zijn afhankelijkheid van olie en gas verminderen : met zijn wilde prijsschommelingen en onzekere toekomst is olie een onbetrouwbare kruk voor een stagnerende economie ;
 ofwel de overproductie van zijn militaire industrie verminderen, ofwel het gebruik van zijn producten verhogen ;
 te verbergen dat het regime de gewone Russen niets te bieden heeft, door hun aandacht af te leiden van hun ellendige omstandigheden, door hen op te jutten in een campagne van nationale trots tegen een buitenlandse vijand die de schuld krijgt van de dalende levensstandaard.
Dit is een recept voor imperialistische agressie.

Oekranie is een aantrekkelijke buit. Het heeft de grootste ijzerertsreserves ter wereld, gas en andere bodemrijkdommen, voortreffelijke landbouwgrond, industrie, scheepsbouw, havens… er is ook een moderne wapenidustrie, een concurrent van de Russische, wat mede Moskou’s nadrukkelijke eis dat Oekrainie “gedemilitariseerd” moet worden verklaart.

En dan zijn er nog de pijpleidingen die het Russische gas en de olie door Oekraïne naar West-Europa voeren. Natuurlijk wil Rusland die controleren.

Rusland voorziet in 45% van de Europese gasimport via die pijpleidingen, maar de laatste jaren heeft de VS aan zijn markt geknabbeld. Rusland is de op twee na grootste aardgasproducent ter wereld. De VS is de grootste, en de gasindustrie heeft een enorme groei gekend, dankzij nieuwe en ecologisch schadelijke manieren om het te winnen (fracking). De laatste tijd kampt zij echter met overcapaciteit en is zij agressief op zoek naar nieuwe markten. Sinds 2018 is de export naar de meeste EU-landen en het VK snel gegroeid. De uitzondering was Duitsland, het eindpunt van de nieuwe Nordstream 2-pijpleiding onder de Baltische Zee die Oekraïne omzeilt. De pijpleiding is nog niet in gebruik, en zoals het er nu uitziet, zal ze misschien helemaal nooit worden gebruikt. Het was de hoop van het Duitse kapitaal op een stabiele en rendabele energievoorziening en op uitbreiding van de handelsbetrekkingen met Rusland in het algemeen. Nu is Duitsland terug in de plooi en investeert het in nieuwe terminals voor de ontvangst van vloeibaar gas uit de VS. Zwaar vervuilende kolengestookte elektriciteitscentrales krijgen een nieuwe kans. De EU-commissie heeft een plan aangekondigd om de invoer van Russisch gas tegen volgende winter met twee derde te verminderen en tegen 2027 stop te zetten. Ook al zal dat doel misschien niet helemaal worden bereikt, de richting is duidelijk. Hoezeer de oorlog in Oekraïne ook een oorlog om de Europese energiemarkt is – en dat is duidelijk een deel van het plaatje – de VS heeft al gewonnen.

De huidige oorlog komt niet uit de lucht vallen. Al sinds 2008 is de strijd over Oekrainie aan de gang. Sinds 2014 werd die strijd een oorlog. Sindsdien worden Oekrainiers en Russen met patriotische oorlogspropaganda overstelpt. Oekrainiers hebben het ongeluk van in het land te wonen dat noch Moskou noch Washington aan elkaar willen afstaan. Het doet denken aan het oordeel van koning Salomon: twee vrouwen eisten beiden het moederschap op van een baby. Salomon zei: dan hak ik de baby in twee en geef jullie elk de helft. Waarop de echte moeder zei: nee, geef hem ongeschonden aan haar. Maar in het geval van baby Oekrainie zeggen beide vrouwen: Hak maar.

Tomas Ronse: War Cry

Deserteer !

Fake news en real news zijn nu zo vermengd dat het moeilijk is om te begrijpen wat er juist gebeurt in Oekrainie en Rusland. Zo kregen we op 27 februari te horen dat dertien Oekrainische soldaten op “Slangeneiland” hadden gekozen om te sterven voor het vaderland. “Fuck you”, zo zouden ze geantwoord hebben op de eis van een Russisch oorlogschip om zich over te geven. In alle Westerse media werd hun heldenmoed de hemel in geprezen. Hun standbeeld werd bij wijze van spreken al besteld. Mijn reaktie was ongeloof. Waren die soldaten zo bedwelmd door propaganda dat ze een nutteloze dood omarmden? Hoopten ze zoals zelfmoordterroristen in het hiernamaals beloond te worden? Niemand wordt beter van hun dood. Zij dienen niet gevierd te worden als helden maar betreurd als slachtoffers van patriotische zinsverbijstering.

Gelukkig bleek vrij snel dat de soldaten zich toch maar wijselijk hadden overgegeven. Oef. Nog dagen nadat ze levend en wel op de Russische tv getoond waren, bleven vele media dat nieuws verzwijgen.

Vechten voor het vaderland is niet in het belang van het gros van de bevolking van Oekrainie. Wat ook de voordelen mogen zijn van in een land te wonen dat geintegreerd is in de Nato en de EU, die wegen niet op tegen de nadelen van de oorlog. Als binnen enkele weken, maanden of jaren de wapens zwijgen en de rook boven de puinhopen vervliegt, zullen de Oekrainiers een land hebben vol ruines en massagraven. En het valt te vrezen dat de Westerse landen minder gul zullen zijn met geld voor de heropbouw dan ze nu met wapens zijn.

Gesteld dat Oekrainie de oorlog “wint”, wat zullen de mensen daar gewonnen hebben? De “eer van de natie”? Vrijheid? Zelensky en Oekrainie’s eigen “oligarchen” zullen er na afloop van de oorlog geen boterham minder om eten maar de “gewone” Oekrainiers staat alleen maar diepe ellende te wachten.

Het beste nieuws dat ik over de oorlog gehoord hebt is dat Russische soldaten deserteren en hun eigen wapens saboteren. Hoeveel er dat doen is onduidelijk. We kunnen alleen maar hopen dat de desertie massaal wordt. Aan beide kanten. Dat Russische en Oekrainische soldaten verbroederen en hun wapens keren tegen hun leiders die hen de dood injagen. Dat Russische en Oekrainische arbeiders staken tegen de oorlog. Vredesbetogingen alleen kunnen de oorlog niet stoppen als de bevolking de oorlog en al haar gevolgen lijdzaam blijft ondergaan. Alleen als de grote massa, de arbeidersklasse, in beweging komt, wordt dat mogelijk. De eerste wereldoorlog werd gestopt door opstand tegen de oorlog, eerst in Rusland in 1917 en een jaar later in Duitsland. Maar dat is alweer een tijdje geleden. Vandaag is er geen sfeer van massale opstandigheid in Rusland maar de rampzalige gevolgen van de oorlog kunnen een slapende reus wakker maken.

Zowel in Rusland als in Oekrainie is de kloof tussen rijk en arm aanzienlijk gestegen. In beide landen verstoppen de “oligarchen” (Poetin en Zelensky inbegrepen) fortuinen in offshore belastingsparadijzen en betalen weinig of geen belasting. Intussen zijn de reele modale lonen in Oekrainie in geen twaalf jaar verhoogd terwijl de prijzen fors zijn gestegen. De sociale uitgaven zijn door de opeenvolgende Oekrainische regeringen verlaagd van 20% in 2014 tot 13% vandaag. De grote meerderheid van de Oekrainische bevolking was al arm en zal na de oorlog nog veel armer zijn. Hun belangen en die van de regerende elite zijn niet dezelfde.

Net als in Rusland. In Oekrainie vermoorden Russische en Oekrainische soldaten elkaar voor belangen die niet de hunne zijn.

Schuilen voor Russische bommen onder een vernielde brug

Toeval?

Ik weet niet hoe deze oorlog zal aflopen. Wellicht komt er een of ander compromis dat beide kampen de gelegenheid geeft om te beweren dat ze gewonnen hebben en dat in feite slechts een adempauze betekent in afwachting van de volgende oorlog.

Sedert de “Great Recession” van 2008 is de globale economie in diepe krisis. De ineenstorting werd slechts vermeden door gigantische hoeveelheden geld bij te maken en zwaar te lenen van de toekomst. Bij de aanvang van de eeuw bedroeg de globale schuldenlast 84 biljoen dollar. Toen de krisis van 2008 begon stond de meter op 173 biljoen. Hij is sindsdien gestegen met 71 procent tot 296 biljoen in 2021. Dat is 353 procent van het totale jaarinkomen van alle landen samen! De inflatie rijst uit de pan en er is geen plan, geen vooruitzicht om met ‘normale’ middelen uit de put te klimmen.

Is het een toeval dat in diezelfde periode van groeiende economische onzekerheid en uitzichtloze krisis de globale militaire uitgaven jaar na jaar omhoog gingen en het aantal militaire conflicten scherp is toegenomen?

In zowat alle continenten woeden er oorlogen of stijgen de spanningen. De VS en China versnelden hun bewapeningsinspanningen met elkaar als reden.

De globale bewapeningsuitgaven zijn in het voorbije decennium met 9,3% gestegen (in constante dollars). De grootste stijgers zijn de VS en China maar ook in Europa namen de militaire uitgaven in de afgelopen 7 jaren met 4,8% toe. Zelfs de pandemie zette geen rem op de trend. In 2020 stegen de globale bewapeningsuitgaven met 3,9% en in 2021 met 3,4%. De oorlog in Oekrainie brengt het proces in een stroomversnelling. De wapenproducenten zullen in de komende jaren gouden zaken doen.

Europa is opnieuw de locus van een mogelijke wereldbrand. Maar er zijn belangrijke verschillen met vergelijkbare momenten in de geschiedenis van de vorige eeuw. Ten eerste: De nucleaire factor zet een rem op de escalatie. Tweede verschil: de economie is nu veel meer dan vroeger een wereldeconomie. De belangen zijn verwoven. Je kunt je vijand niet economisch straffen zonder in eigen vlees te snijden. Rusland is slechts de elfde grootste economie en haar voornaamste exportproduct, olie en gas, bleef voorlopig grotendeels gespaard van sancties. Terwijl Europa massaal wapens naar Oekrainie stuurt, blijft de Russische olie en gas naar Europa stromen. De wederzijdse afhankelijkheid beperkt de escalatie.

Maar deze twee remmen op escalatie zijn geen absolute garantie. De rode lijn die militaire mogendheden geacht worden niet te overschrijden kan een kwestie van interpretatie worden, vooral voor de verliezende partij. Rusland heeft in 2020 een nieuwe presidentiële richtlijn inzake nucleaire afschrikking uitgevaardigd, die de nucleaire drempel verlaagt “om escalatie van militaire acties en beëindiging van dergelijke acties op voor Rusland en zijn bondgenoten onaanvaardbare voorwaarden te voorkomen”. De drempel kan worden verlaagd door het gebruik van “vuile bommen” (d.w.z. een combinatie van conventionele explosieven met radioactief materiaal), chemische of biologische wapens. Van daaruit lijkt een escalatie naar tactische kernwapens misschien niet zo’n grote kloof. En zo verder. Het zou dwaas zijn te vertrouwen op het gezond verstand van de heersende klasse om een dergelijke ramp te vermijden.

De verwevenheid van economische belangen is ook geen garantie. Dit is wat de huidige situatie duidelijk laat zien. De oorlog is rampzalig voor de economieën van Rusland en Oekraïne. De kapitalistische klasse in beide landen zal als gevolg daarvan minder winst maken. Ook de wereldeconomie als geheel zal eronder lijden. Vooral de economische sancties, die verrassend streng zijn geweest. Dit is zeer slecht voor de winst en toch is het de jacht op winst die het in gang zet. De oorlog en de sancties zullen de komende recessie, die hoe dan ook onvermijdelijk was geworden, versnellen en verdiepen. Nu kan de oorlog daar de schuld van krijgen. Biden zal het “Poetin’s recessie” noemen. Poetin zal de schuld geven aan de economische oorlog van het Westen tegen Rusland.

De verscherping van het sanctieregime na de oorlog impliceert een voorbereiding op toekomstige conflicten. Het zou betekenen dat, in de huidige dynamiek van het kapitalisme, winst wordt opgeofferd om de oorlog te winnen. Door protectionistisch te zijn, druisen sancties in tegen de globaliseringstendens van het winstoogmerk. Handelsbetrekkingen worden verbroken, logistieke banden worden doorgesneden. Maar in de oorlogseconomie, zouden ze worden gereorganiseerd. De doelwitten van de sancties – Rusland, Iran, Noord-Korea en, in de toekomst, misschien China – zouden zich kunnen verenigen tegen de gemeenschappelijke vijand. Waar het op neerkomt is dat we er niet op kunnen vertrouwen dat de globalisering ons zal beschermen tegen een wereldoorlog.

Het derde, cruciaal verschil betreft de ideologische controle. Poetin heeft de Russische bevolking niet in zijn zak zoals Hitler destijds de Duitsers. Het protest tegen de oorlog bleef voorlopig beperkt maar patriotische manifestaties van steun aan Poetin zijn er nog minder. Poetin kan, afgezien van zijn militaire mogelijkheden, de oorlog niet escaleren zoal Hitler dat kon omdat zijn ideologische controle te zwak is. Anderzijds is dat ook de reden waarom hij moet escaleren: zonder overwinning dreigt hij van zijn voetstuk te vallen zoals de Argentijnse junta na de Falklands-nederlaag.

Ook in de meeste andere landen met een traditie van sociale strijd is de ideologische controle te zwak om de bevolking mee te sleuren in een grootscheepse oorlog. Maar er wordt aan gewerkt. We worden gekneed. We leren weer soldaten als helden vereren, we leren weer juichen voor overwinningen op het slachtveld, we leren aanvaarden dat we offers moeten brengen voor de oorlogsinspanning. En hoewel er voor al onze problemen – economische krisis, klimaatontwrichting, pandemies, verpaupering, enz – geen nationale oplossingen bestaan, leren we dat er niets mooier is dan vechten voor grenzen, sterven voor het vaderland.

Tomas Ronse: Sic Transit

Bronnen van de militaire data: Sipri, IISS, Ruth Leger Sivard. Economische data: IMF, Wereldbank, Bloomberg News.