In 1983, bijna dertig jaar geleden, stuurde de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan een troepenmacht naar het Caraïbische eiland Grenada. Het eiland was in crisis na de moord op de revolutionaire leider Maurice Bishop. De militaire invasie was een groot succes: de Amerikaanse troepen behaalden een schitterende overwinning op het 1500 man tellende Grenadese leger en het communistische gevaar was bezworen. Bijna dertig jaar later is Grenada weer een Caraïbisch eiland als de andere: met torenhoge werkloosheid, armoede en uitzichtloosheid.
Henry, de taxichauffeur die ons in minder dan een dag het hele eiland rondrijdt was tien toen Bishop werd vermoord. Hij herinnert zich nog de protestmanifestaties van vooral jongeren en de chaos kort vóór de Amerikaanse invasie. Henry vertelt met tegenzin over de revolutionaire periode: “Het is allemaal zo lang geleden,” maar hij herinnert zich wel dat zijn familie achter Bishop en zijn New Jewel Movement stond. Er is weinig op Grenada dat nog aan de revolutie van de jaren 70 en 80 herinnnert. Een zeldzame keer zie je een foto van Bishop op een muur geschilderd, soms paradoxaal genoeg in het gezelschap van Eric Gairy, zijn aartsvijand die hij met een staatsgreep ten val bracht.De nationale luchthaven heet nu Maurice Bishop International Airport en de weg ernaar toe de Maurice Bishop Highway.
Die luchthaven was één van de grote projecten van Bishop, die toeristen naar het eiland wou halen. Hij werd gebouwd door Cubaanse technici en met Cubaanse steun en was daarom een steen des aanstoots voor de Amerikaanse regering. Reagan beweerde dat de landingsbaan moest dienen om Cubaanse of Russische troepen en tanks aan te voeren en op die manier het hele Caraïbische gebied in handen te krijgen. Amerika werd bedreigd door een landje met minder dan 100000 inwoners!
Grenada werd in 1974 onafhankelijk van Groot-Brittannië en kreeg in de plaats van het koloniale bewind meteen een corrupte en dictatoriale heerser: Eric Gairy, een nachtclubbaas die gesprekken voerde met buitenaardse wezens en occulte praktijken beoefende. Giary was niet van oppositie en dissidenten gediend en hield er daarom een privémilitie op na: de Mongoose Gang, die gelijkenissen vertoonde met de beruchte Tontons Macoutes in het Haïti van de Duvaliers. In één van de demonstraties tegen Gairy werd Bishop’s vader doodgeschoten, waarschijnlijk door een lid van de gangl. Gairy kon het overigens uitstekend vinden met de Chileense dictator Pinochet.
Maurice Bishop was een briljante student die in Londen zijn diploma van barrister haalde en daarna als advocaat op Grenada de kleine man verdedigde. Daarnaast werd hij een welbespraakte en populaire politieke activist. New Jewel Movement heette de partij die zich verzette tegen Gairy en streefde naar echte onafhankelijkheid. Het was eind jaren zestig, begin jaren zeventig en Bishop sloot aan bij de heersende ideologie van de dekolonisatie en antiracisme in wat tot voor kort Westerse kolonies waren. Black Power, Malcolm X, het “Afrikaanse socialisme”van Julius Nyerere in Tanzania, de bevrijdingsideologie van Frantz Fanon en de Algerijnse bevrijdingsstrijd en pas later ook de Cubaanse revolutie van Fidel Castro, het maakte allemaal deel uit van de inspiratie van Bishop en zijn tijdgenoten.
Eric Gairy was in 1979 voor een zitting van de Verenigde Naties in New York – waar hij over zijn buitenaardse ervaringen sprak – toen Bishop met een groep medestanders de macht greep. Het revolutionaire bewind onder Bishop zwoer bij een soort basisdemocratie naar Cubaanse model, maar andere politieke partijen werden verboden, de pers werd aan banden gelegd en er volgden willekeurige arrestaties en gevangenneming zonder vorm van proces. Jongeren werden gedwongen gerecruteerd voor de “revolutionaire strijdkrachten.” Bishop nationaliseerde de grond maar liet voor de rest privé-eigendom grotendeels ongemoeid en zag in het opkomende toerisme toekomst voor het eiland dat tot dan toe vooral leefde van de opbrengst van één produkt: muskaatnoot.
Binnnen de eenheidspartij groeide intussen de oppositie tegen de gematigde koers van Maurice Bishop. Vier jaar na de revolutie greep een groep onder leiding van Bishops jeugdvriend Bernard Coard de macht. Bishop werd onder huisarrest geplaatst. Het precieze verloop van de gebeurtenissen die daarop volgden blijft ook nu nog gedeeltelijk in het duister gehuld. Jongeren en aanhangers van Bishop kwamen massaal op straat en slaagden er ook in hun leider te bevrijden.
Om onduidelijke redenen trok Bishop toen met een aantal topfiguren die samen met hem aan de dijk waren gezet naar het 18e eeuwse fort Rupert, het hol van de leeuw. Daar wachtte hen opnieuw gevangenneming door de militairen die zich achter Coard hadden geschaard en die Bishop en 15 van zijn medestanders vrijwel onmiddellijk standrechterlijk executeerden.
Het eiland was ten prooi aan chaos, reden genoeg vond Reagan om in te grijpen en schoon schip te maken met – na Cuba – een tweede communistische buur in Amerika’s achtertuin. Een expeditiemacht van 7000 marines en Rapid Deployment Forces viel op 25 oktober 1983 Grenada binnen. Nominale steun van de Caraïbische buurlanden Jamaica en Barbados maakte van de invasie een “internationale inventie.” De invasie onder de codenaam Operation Urgent Fury kwam er officieel op verzoek van de Organisation of Eastern Caribbean Countries. De New York Times kon aantonen dat de tekst van het “verzoek” in Washington was opgesteld. Directe aanleiding was voor Reagan de aanwezigheid van een aantal Amerikaanse studenten aan de medische faculteit van St George’s die zogenaamd gegijzeld werden en in levensgevaar verkeerden. Hoewel de studenten lieten weten dat ze veilig waren en niet vreesden voor hun leven werd de mythe zorgvuldig in stand gehouden. Dat was des te gemakkelijker omdat de internationale pers tijdens de gebeurtenissen van het eiland werd geweerd.
De militaire operatie kostte aan 160 Grenadezen en 19 Amerikanen het leven. Het contingent vermeende “Cubaanse militaire adviseurs” dat op het ogenblik van de invasie op het eiland aanwezig was bestond uit 700 man, volgens Bob Woodward bijna allen geaccrediteerde diplomaten en hun familie. De Cubanen hadden bevel gekregen niet aan de strijd deel te nemen. Toch kwamen 25 van hen om. Operation Urgent Fury was in hoge mate geïmproviseerd en amateuristisch voorbereid. De meeste Amerikaanse doden vielen ten gevolge van een bombardament van hun eigen luchtmacht die verondersteld werd de grondtroepen te ondersteunen. De invasietroepen moesten zich oriënteren met landkaarten voor toeristen en de communicatie was desastreus. Het verhaal gaat dat de Amerikaanse opperbevelhebber, vice-admiraal Joseph Metcalf III, in een restaurant in de hoofdstad St George’s de telefoon opeiste om met het Pentagon te bellen.
Het blijft de vraag waarom Reagan het nodig vond een onbetekenend eiland in de Caraïben met militair geweld binnen te vallen. De Koude Oorlog verklaart voor een deel de heersende paranoia. Operatie Urgent Fury was de eerste buitenlandse militaire operatie van de VS sinds het einde van de oorlog in Vietnam. Na dat debacle hadden de Amerikanen behoefte aan een overwinning – al was het dan de overwinning van de olifant op de mug. Een andere gebeurtenis kort óór de inval in Grenada kan een deel van de verklaring vormen. Zes dagen eerder waren bij een zelfmoordaanslag tegen de Amerikaanse troepenmacht in Beiroet 299 Amerikaanse militairen omgekomen – de ultieme vernedering van de supermacht. Maar bovenal was de bedoeling van de invasie duidelijk te maken wie de baas is in het Caraïbisch gebied. Tegen een correspondent van de New York Times zei een hoge Amerikaanse ambtenaar dat het bedoeling was aan te tonen dat Amerika na Vietnam nog steeds een machtige natie was: “What good are manoeuvres and shows of force, if you never use it?”
Na de Amerikaanse “overwinning” verdween Grenada uit het internationale nieuws en dat is tot vandaag niet anders.
De leiders van de coup tegen Bishop en de verantwoordelijken voor zijn executie en die van zijn medestanders kregen de doodstraf, maar die werd later omgezet in levenslang. Ze zijn intussen vrijgelaten. De luchthaven, onder Bishop begonnen, werd afgewerkt met Europese steun. Toeristen stroomden toe en sterrenwichelaar Gairy kwam terug, maar kon via verkiezingen de macht niet meer heroveren. Een deel van de bevolking juichte de Amerikaanse invasie toe, de meesten waren vooral opgelucht dat er een einde kwam aan een woelige periode. De politieke erfgenamen van Bishop kregen in opeenvolgende verkiezingen daarna geen voet aan de grond en zijn vandaag van het politieke toneel verdwenen. Grenada werd een off-shore paradijsje voor banken, witwasserij van zwart geld en belastingontduiking. De Wall Street Journal schreef: “St. George’s has become the Casablanca of the Caribbean, a fast-growing haven for money laundering, tax evasion and assorted financial fraud…”
Een nog grotere ramp bezocht het eiland in 2004 toen de orkaan Ivan voor miljoenen schade aanrichtte en vooral de muskaatnootplantages vernietigde. 90% van de bomen gingen verloren en daarmee ook de voornaamste bron van inkomsten. Toerisme is gedeeltelijk in de plaats gekomen, maar is voor de boeren die van de muskaatnoot leefden geen alternatief. Hun zonen en dochters werken in de resorts en de marina’s die de laatste jaren steeds populairder worden bij Amerikaanse en Europese bezoekers: yachties en andere vakantiegangers die de noordelijke winter ontvluchten. Ook de security business kent een gestage opkomst. Maar de werkloosheid – officieel 25% – is enorm en voor veel jongeren zit er niets anders op dan hun heil te zoeken in emigratie naar de VS of Groot-Brittannië. Hier en daar zie je luxueuze villa’s met af en toe een Hummer of een andere peperdure SUV voor de deur: “Grenadezen die het gemaakt hebben in het buitenland. Op het eiland rijk worden is uitgesloten!” zegt Victor, een buschauffeur, met een schaterlach.
Taferelen van stuitende armoede zie je niet op Grenada: geen krottenwijken, geen bedelaars op straat zoals in veel derde-wereldlanden (en in grote Amerikaanse steden). Huisvesting en verwarming zijn in dit klimaat niet echt een probleem en ook de armsten komen niet van honger om omdat de natuur hier zo weelderig is. Bananen en tropisch fruit groeien aan de kant van de weg, er is vis uit de zee en bijna iedereen heeft wel een paar kippen of een geit lopen. In de supermarkten waar alleen buitenlanders en toeristen komen zie je bijna niets dan ingevoerde producten: sla en tomaten uit Californië, sinaasappelsap uit Florida, wasproducten en de meeste non food: allemaal made in the USA en peperduur. Het is de parallelle economie voor de buitenlanders en de bovenklasse. Gewone Grenadezen kopen in de stalletjes op straat of de boerenmarkt op vrijdag en zaterdag. Oh ja, de rum is plaatselijk en van uitstekende kwaliteit – maar ook de rietsuikerproductie is grotendeels met Ivan verdwenen en de meeste rumproducenten voeren nu de melasse in uit Venezuela en Columbia.
Johan Depoortere
7 december 2012
Salon van Sisyphus 
Mooi stuk. Als VS-correspondent volgde ik die situatie toen op de voet. In een reportage in De Morgen over de houding van de Amerikaanse media in het conflict, trok ik de conclusie dat de invasie in hoofdzaak om propagandistische redenen was gebeurd. De aanslag in Beiroet die aan 299 Amerikanen het leven kostte was niet een mogelijke deelverklaring zoals je suggereert maar de hoofdverklaring. Het lijkt me meer dan waarschijnlijk dat de invasie niet zou plaats gegrepen hebben als die aanslag niet gebeurd was. Het sturen van troepen naar Libanon was zeer controversieel. Reagan deed het in grote mate om te tonen dat Amerika zijn “Vietnam-complex” had overwonnen en weer in staat was om militair in te grijpen in buitenlandse brandhaarden. Maar hij kreeg veel tegenwind. Het ‘Vietnam-complex’ bleek niet echt weg. Hij had een succes-operatie nodig om de bevolking aan zijn kant te krijgen maar in de plaats daarvan was er al meteen die aanslag. Reagan koos eieren voor zijn geld en trok zijn troepen meteen terug uit Libanon. Het was een onmiskenbare nederlaag die het Vietnam-complex nog dreigde te versterken. Washington had dringend iets nodig om de aandacht af te leiden, om het debat te verschuiven, een overwinning om de herinnering aan de nederlaag uit te wissen. Vrijwel meteen werd beslist om Grenada te veroveren. Met leugens werden de voorwendsels aan elkaar gestikt. Leugens over de Cubaanse luchthaven, de gegijzelde Amerikaanse studenten enz. De pers slikte het allemaal, net als later tijdens de Golfoorlogen. Ik denk niet dat Grenada echt ‘een steen des aanstoots’ was voor Washington. Wat kon hen de ruzies en staatsgrepen in die stip in de oceaan schelen. Anders zou er al een militair plan voor een invasie van het eiland bestaan hebben maar, zoals je opmerkt, de invasiemacht beschikte niet eens over een militaire kaart van het eiland. De invasie was hals over kop geimproviseerd vanwege een gebeurtenis aan de andere kant van de wereld die niets met Grenada te maken had. De invasie stelde niets voor, niet meer dan een baby zijn speeltje afnemen. Maar in de Amerikaanse media werd ze gevierd als een fantastische overwinning. De operatie was geslaagd: over Libanon werd er nog nauwelijks gesproken.
Tom